نشریه دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث
سال پنجم شماره 4 (پیاپی 20، بهار 1402)

ابوطالب(ع) شخصیتی تاثیرگذار در تاریخ اسلام است که ابعاد مختلف زندگی اش سزاوار بررسی است. زیارت ها و دعاهای مرتبط با حضرت ابوطالب در این مقاله بررسی شده است. با توجه به نقش ایشان در شکل گیری اسلام و همچنین نسبت نزدیک با پیامبر اکرم(ص) و خصرت علی(ع) پرداختن به این موضوع ضروری است. با بررسی و معرفی زیارات و دعاهای منسوب به این مرد الاهی، مومنان با این معارف آشنا می شوند و می توانند در آداب و اعمالشان از آن بهره گیرند. این مقاله، با تتبع در معارف مرتبط با این موضوع، مقام و جایگاه حضرت ابوطالب را در آینه زیارات و ادعیه با اشاره به برخی رخدادهای تاریخی تبیین می کند.

حضرت ابوطالب  علاوه بر جایگاهی که در اسلام به عنوان حامی و تکیه گاه پیامبر داشت، شاعری برجسته نیز بود تا حدی که امام صادق توصیه به حفظ و یادگیری اشعار ایشان کرده اند.در بین تمام اشعار ایشان، قصیدهای که در زمان محاصره اقتصادی سروده است و بعدها به قصیده لامیه مشهور گشته، جایگاه متمایزی دارد. این تمایز، هم از جهت محتوای ایمانی و هم از جهت ساختار و محتوای ادبی است. یکی از مسایلی که می تواند اهمیت یک شعر را از جهت ادبی روشن سازد، استشهاداتی است که ادیبان به آن شعر داشته اند. قصیده لامیه حضرت ابوطالب نیز از این قاعده مستثنا نیست و میزان و کیفیت استشهادات به آن نه تنها جایگاه ادبی و اهمیت این قصیده را مشخص می کند بلکه جایگاه رفیع و اصالت ادبی شاعر را نیز روشن می سازد. این مقاله در صدد است که با جمع آوری و بررسی استشهادات به شعر ابوطالب در حوزه های مختلف ادبی، جایگاه ویژه ایشان و قصیده لامیه را در ادب عربی تبیین نماید.

جناب ابوطالب، یکی از چهره های نامداری است که عالمان شیعه و اهل تسنن درباره ایمان وی کتاب های مستقلی نوشته و بحث های فراوانی را ارایه کرده اند. ژرف اندیشی و سیاست پیشگی شیخ القریش، باعث شده که عده ای از اهل تسنن، در ایمان ایشان تردید داشته و اتهام شرک بر آن حضرت وارد کنند. شیخ مفید با استناد به آیات قرآن، روایات اهل بیت، اشعار ابوطالب و گزارش های تاریخی، کتاب «ایمان ابوطالب» را در اثبات ایمان ایشان نگاشته است. پیش از کتاب شیخ، کتاب های دیگری به دست دانشمندان مختلف به رشته تحریر در آمده بود که متاسفانه از بین رفتند؛ به همین دلیل، کتاب «ایمان ابوطالب» به جهت قدمت تاریخی و جایگاه مولف، از اهمیت خاصی برخوردار است. مقاله حاضر، نگاهی تحلیلی به این رساله است. مستندسازی روایات و گزارشات تاریخی و ارایه گزارشی از کتاب، جزو فواید تحقیق پیش روست.

جناب ابوطالب، حامی رسول خدا پس از وفات عبدالمطلب بود. جایجای تاریخ از حمایت های بی دریغ ایشان از پیامبر اکرم و همچنین ایمان او سخن میگوید. با این وجود در چند روایت که در منابع اهل سنت ثبت شده به وی تهمت بی ایمانی زده شده است. بسیاری از دانشمندان برای دفاع از جناب ابوطالب، کتاب ها و مقالاتی را به نگارش درآورده اند که «عبدالزهراء عثمان محمد» از آن جمله است. کتاب وی با عنوان «ابوطالب، الصحابی المفتری علیه» 14 بخش دارد که به پنج بخش کلی فضایل اجداد رسول خدا و ابوطالب، فرازهایی از زندگانی ابوطالب به همراه رسول خدا، ایمان ابوطالب در اشعار وی و احادیث اهل بیت، چرایی تهمت بیایمانی به ابوطالب و پنهانکردن عبادت توسط ایشان و نقد حدیث دال بر بیایمانی ایشان ذیل آیه 26 سوره انعام قابل تقسیم است. این مقاله با هدف خلاصه کردن کتاب یادشده در پنج بخش سامان یافته است.

یکی از شبهات مطرح شده درباره حضرت ابوطالب، مساله ایمان آن حضرت است. تاکنون آثار متعددی در پاسخگویی به این شبهه منتشر شده است. کتاب ابوطالب مومن قریش، از جمله آثار قوی و اثرگذار در این زمینه است. مولف این کتاب «عبدالله خنیزی» از عالمان معاصر منطقه قطیف عربستان است. این اثر در دو بخش اصلی تنظیم گردیده که بخش اول آن با عنوان «فی مدارج الحیاه» آمده و بخش دوم به «فی دمه التاریخ» نامگذاری شده است. گذشته از علل معنوی، محتوا و روش، دو عامل اصلی موفقیت هر کتاب در اثرگذاری بر مخاطب است از اینرو بررسی محتوای کتاب ابوطالب مومن قریش و شناسایی روش مولف در ارایه مطالب، ضروری است. هدف این پژوهش، کشف شیوه و روش خنیزی در اثبات ایمان ابوطالب و نحوه پاسخگویی به این شبهه است. فایده این مقاله، ارایه خلاصه محتوای کتاب خنیزی به عنوان الگویی مناسب در تحلیل و بررسی شبهات اعتقادی به جامعه علمی و پژوهش گران این عرصه است. روش خنیزی در گزینش و تحلیل محتوا می تواند در چگونگی بهره گیری از حدیث و تاریخ جهت رد یک ادعا و یا اثبات مطلب، موثر باشد.